معماری پایدار به منظور کاربرد مفاهیم پایایی و اهداف توسعه پایدار در جهت کاهش اتلاف انرژی و آلودگی محیط زیست در معماری به وجود آمده است. در این نوع معماری، ساختمان با شرایط اقلیمی منطقه کاملا مطابق است. همچنین ارتباط متقابلی با شرایط اقلیمی برقرار می‌کند.
«ساختمان‌ها مانند پرندگان هستند که در زمستان پرهای خود را پوش داده و خود را با شرایط جدید محیط وفق می‌دهند و بر اساس آن سوخت و سازشان را تنظیم می‌کنند».
ریچارد راجرز
معماری اقلیمی پیش از مدرن
معماری اقلیمی برای انسان پیش از مدرن، نتیجه محدودیت‌های اقلیمی و سازه‌ای بود. ساختمان‌ها و فضای شهری اطراف او برخاسته از بستر و همراستا با ویژگی‌های آن منطقه بود. پیوند بین معماری و اقلیم حاصل محدودیت مصالح محلی، ویژگی‌های اقلیمی و شرایط محیطی بود.
در دوران پیش از مدرن باورهای متافیزیکی به طبیعت و پدیده‌های آن وجود داشت. در معماری اقلیمی به منظور حفظ این عرصه به عنوان موهبت، مدیریت پسماندها نیز به گونه‌ای انجام می‌گردید که چرخه حیات مختل نگردد. در آن دوره سرعت تحول و تغییرات نیز کم بود. در نتیجه فرصت آزمایش و خطا و سپس تصحیح به جهت حفظ هرچه بیشتر ساختارهای زیستی را ممکن می‌نمود.
سیر تغییرات در معماری
با ایجاد مدرنیته در جهان به سرعت شهرها هویت مستقل خود را از دست دادند. این شرایط همسانی و یکنواختی را به بار آورد. علت اصلی این تغییرات در معماری محوریت قرار گرفتن ذهن انسانی بود. در دنیای مدرن باورهای متافیزیکی کم رنگ شد. انسان خود را از قید و بند رهانید. و هرآنچه را انجام می‌داد درست می‌پنداشت.
سرعت این تغییرات امکان سنجش بازخوردها را از بین برده بود. تکنولوزی تبدیل به دستاویزی برای جبران ضعف‌های بشر و پاسخ به نیازهایش شد. او تصرف افراطی طبیعت را به عنوان منبع تأمین نیازها مجاز دانست. این امر نقش معماری پایدار را تضعیف کرده بود. به گونه‌ای که برخی با طرح معماری بین‌المللی و منشور آتن، ادعای حل همه مشکلات معماری و شهر را داشتند. اما طبیعت و شهر در حال نابودی بود.
توسعه پایدار
روند نابودی طبیعت سبب شکل‌گیری مفهوم توسعه پایدار شد. در حقیقت توسعه پایدار به معنی بازنگری اصلاح طلبانه‌ای به مدرنیسم و سنت جهت یافتن راهی بینابینی است. توسعه پایدار، توسعه‌ای است که ضمن براورده کردن نیازهای اکنون، توان نسل‌های بعدی را جهت تأمین نیاز، کاهش ندهد.
بدیهی است که زندگی، کار، تفریح، استراحت و… فعالیت‌هایی می‌باشند که در فضاهای طراحی شده توسط معماران صورت می‌گیرد. نقاط ضعف و قوت یک ساختمان بر زیست‌بوم جهان تأثیر مستقیم خواهد داشت. در نتیجه لزوم توسعه پایدار و معماری اقلیمی در طراحی بسیار مورد اهمیت است.
زیرمجموعه‌های معماری پایدار
• معماری اکوتک
• معماری سبز
• توسعه پایدار
طراحی پایدار
طراحی پایدار همکاری متفکرانه معماری با مهندسی سازه، برق و مکانیک است. در واقع معماری پایدار زیرمجموعه طراحی پایدار است. یکی از جریان‌های مهم معاصر که عکس‌العملی منطقی در برابر مسایل و مشکلات عصر صنعت به شمار می‌رود؛ طراحی پایدار است. مصرف بالای ذخایر سوختی در ساختمان‌ها منجر به بحران‌های زیست‌محیطی شده و خواهد شد. بنابراین ضرورت طراحی پایدار در معماری به‌خوبی قابل مشاهده است.
تاثیرات مخرب صنعت بر طبیعت
تحول صنعتی انسان را از زندگی در طبیعت به زندگی در شهر کشانید. با پیشرفت فناوری، الگوی زندگی دستخوش دگرگونی شد. بادگیرها، سایبان‌ها و نورگیرها در ساختمان جای خود را به تأسیسات گرمایشی و سرمایشی دادند. به این ترتیب تکنولوژی آسایش و راحتی روزافزونی را برای انسان فراهم کرده است.
شهرنشینی تغییرات زیادی در زمین‌های طبیعی و جنگل‌ها ایجاد کرد. برای تردد، ساخت و ساز، سرمایش و گرمایش مصرف انرژی افزایش یافته و در نتیجه آلودگی هوا و آلودگی صوتی بیشتر شده است. شهرها انرژی را مصرف کرده و به جای آن زباله و آلودگی ایجاد می‌کنند.
پیشرفت صنعت نیاز به بهره‌برداری از منابع طبیعی را افزایش داده است. در نتیجه برای ادامه زندگی در این چرخه نیاز انسان به انرژی بیشتر شده. ولی اکنون در مرحله‌ای قرارداریم که منابع انرژی رو به اتمام هستند.
اصول معماری پایدار
با توجه به محدودیت منابع انرژی و لزوم کاهش مشکلات زیست محیطی، نقش معماری پایا پررنگ تر می‌شود. اما معماری پایدار مانند سایر مقولات معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است. اصول معماری پایدار در سه مرحله خلاصه می‌گردد. هرکدام از این مراحل استراتژی خاص خود را دارند.
صرفه جویی در منابع
اصل صرفه جویی در منابع (Economy of Resources) به بهره‌برداری مناسب از منابع و انرژی‌های تجدیدناپذیر مانند سوخت‌های فسیلی، در جهت کاهش مصرف می‌پردازد. از سوی دیگر به کنترل و به کارگیری هرچه بهتر منابع طبیعی به عنوان ذخایری تجدید پذیر و ماندگار توجه جدی دارد.
به عنوان مثال، یکی از منابع سرشار و نامیرا، انرژی حاصل از نور خورشید است. امروزه توسط تکنولوژی فتوولتاییک برای فراهم کردن آب و برق مصرفی در ساختمان، از آن استفاده می‌شود.
برای کنترل منابع، سه نوع استراتژی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. این استراتژی‌ها شامل حفظ انرژی، حفظ آب و حفظ مواد است.
طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی
اصل طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی (Life Cycle Design) دومین اصل از معماری پایدار است. نظریه‌ای وجود دارد که ماده از یک شکل قابل استفاده تبدیل به شکل دیگری می‌شود، بدون اینکه به مفید بودن آن آسیبی رسیده باشد. اصل طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی نیز بر این نظریه استوار است.
در این اصل طراح برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست، ساختمان را در سه مرحله مورد بررسی قرار می‌دهد. این مراحل به ترتیب عبارتند از:
مرحله پیش از ساخت، مرحله در حال ساخت و مرحله پس از ساخت.
باید توجه داشت که این مراحل به یکدیگر مرتبط بوده و مرز مشخصی بین آنها وجود ندارد. برای مثال، می‌توان از مواد بازیافتی در مرحله پس از ساخت یک ساختمان به عنوان مصالح اولیه در مرحله ساخت ساختمانی دیگر استفاده کرد.
طراحی برای انسان
اصل طراحی برای انسان (Humane Design)، آخرین و شاید مهم‌ترین اصل از معماری پایدار است. این اصل ریشه در نیازهایی دارد که برای حفظ و نگهداری عناصر زنجیره‌ای اکوسیستم لازم است. این عناصر اکوسیستم نیز به نوبه خود بقای انسان را تضمین می‌کنند.
اصل طراحی برای انسان دارای سه استراتژی نگهداری از منابع طبیعی، طراحی شهری-طراحی سایت و راحتی انسان است. تمرکز این سه استراتژی بر افزایش همزیستی بین ساختمان و محیط بیرون از آن و بین ساختمان و افراد استفاده کننده از آنهاست.
در واقع می‌توان گفت که برای رسیدن به معماری پایدار، طراح باید این مراحل و اصول را که تعریف کننده یک چارچوب اصلی برای طرحی پایدار است، در طرح خود لحاظ و برحسب مورد ترکیب و متعادل کند.
ویژگی‌های معماری پایدار
حفظ انرژی
در معماری پایدار لازم است که ساختمان مصرف سوخت‌های فسیلی را به حداقل برساند.
هماهنگی با اقلیم
بنا باید طوری طراحی شود که با اقلیم و منابع انرژی موجود در محل احداث هماهنگی داشته و کار کند.
کاهش استفاده از منابع جدید
ساختمان‌ها بایستی به گونه‌ای طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده. همچنین در پایان عمر مفید خود برای ساختن بنای جدید، خود به عنوان منبع جدید به کار روند.
برآوردن نیازهای ساکنان
در معماری پایدار برآورده شدن نیازهای روحی و جسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخوردار است.
هماهنگی با سایت
بنا باید با ملایمت در زمین سایت خود قرار گیرد. به عبارتی با محیط اطراف سنخیت داشته باشد.
«ساختمان باید زمین را به گونه‌ای آرام و سبک لمس کند.»
گلن مورگات؛ معمار استرالیایی
کل گرایی
تمام ویژگی معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می‌شود، تجسم یابد.
