سبک رازی

سبک رازی سبکی در معماری ایرانی است که مربوط به سده پنجم تا آغاز سده هفتم (سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) است.
معماری سبک رازی را می‌توان مجموعه‌ای از تمام معماری‌های گذشته ایران دانست. معماری در این دوره با نغز کاری پارسی، شکوه و عظمت پارتی و ریزه کاری خراسانی همراه بود.

آغاز کار سبک رازی هر چند از شمال ایران بوده, اما در شهر ری پا گرفته است. بهترین ساختمان ها در آن شهر ساخته شده اند. گرچه در پی غارت شهر بدست محمود غزنوی از میان رفته اند. این شیوه از زمان زیاریان آغاز و در زمان‌های (ال بویه،سلجوقیان، اتابکان، خوارزمشاهیان) پی گرفته می‌شود.

شباهت سبک رازی و خراسانی

در پایان سبک خراسانی بناهایی داریم که بیش‌تر به سبک رازی شباهت دارند. بنای مقبره امیر اسماعیل سامانی، مزار ارسلان جاذب و مناره ایاز با وجود اشتراک زمانی با سبک خراسانی، بناهای نخستین در شیوه رازی محسوب می‌شوند. سبک رازی مشخصات معماری گذشته را در کاربری‌های جدید به کار برد. در این دوره با فراوانی‌های انواع معماری روبرو هستیم. در این سبک از معماری‌های قبل از اسلام الگو گرفته شده و ساخته گردیده‌اند.

سبک رازی | معماری اسلامی | گنبد سرخ مراغه

ویژگی معماری رازی

در معماری رازی عملاً با گوناگونی بناها روبرو هستیم. در این دوره همانند دوره‌های قبل از اسلام مدرسه به عنوان بنایی جدا وارد معماری شد. بناهای چهار ایوانی نیز از نو زنده شد. تزئینات نیز به بناها باز گردانده شد. دونالد ویلبر معماری رازی را برگرفته از سبک معماری ساسانیان می‌داند. به ویژه در شکل و نسبت‌های گنبدها.

دستاوردهای سبک رازی

• پدید آمدن ساختمان با کارکردهای متفاوت همچون مدارس، آرامگاه ها و …
• استفاده از طرح چهار ایوانی در بناها
• استفاده از تاق های چهاربخش، کاربندی، تاق کلنبو و تاق چهار ترک
• ساخت گنبد به روش های مختلف همچون گنبد رک و گسسته ناری و ابداع گنبد دو پوسته و گنبد ترکین با تویزه
• استفاده دوباره از مصالح مرغوب در بناها
• به کار بردن آجر پیشبر به دو صورت لعاب دار و بی لعاب
• ابداع شیوه معقلی که گره سازی با آجر و کاشی است.
• به کار بردن نگاره‌های آجری با خطوط شکسته و مستقیم
• به کار بردن انواع گچ بری‌ها در بناها

انواع گچبری‌ها

۱. گچبری شیر شکری با برجستگی کم
۲. گچبری برجسته با برجستگی بیشتر
۳. گچبری زبره با برجستگی بیشتر بدون ساییدگی گوشه‌ها
۴. گچبری برهشته با برجستگی زیاد

پایان سبک رازی

آنچه مسلم است دوره رازی را می‌توان رنسانسی برای ایران قدیم دانست. اما متأسفانه با حمله مغول به این کشور اکثر آثار این دوره نابود شد.

دونالد ویلبر معماری سلجوقی را شکل ابتدایی سبک ایرانی مغولی می‌داند. محمد کریم پیرنیا این شیوه را سبک آذری نامیده است. سبک آذری را می‌توان بر معماری اسلامی ایرانی در دوره ایلخانان (مغول) منطبق ساخت. پیرنیا می‌نویسد پس از اینکه هولاکو در سال ۶۵۷ق/۱۲۵۹م در مراغه مستقر شد، معماری ایرانی ترقی کرد. در پی دگرگونی‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه شیوه رازی نیز تغییر کرد و سبک آذری زاده شد.

بناهای مهم این سبک در مراغه

گنبد سرخ مراغه مربوط به سال‌های 527 تا 564 ق در معماری ایران جایگاه والایی دارد.

برج استوانه‌ای مراغه (563 ق) استوانه‌ای از آجر ساده است. در کنار آرامگاه برجی ده پهلو جای دارد که تناسبات زیبایی دارد.

سبک رازی | معماری اسلامی | برج استوانه‌ای مراغه

گنبد کبود مراغه

گنبد کبود مراغه (593ق) کهن ترین آرامگاه برجی در مراغه است. این بنا را به نادرست گور مادر هولاکو می‌دانند. در صورتی که شاید سال‌ها پیش از یورش مغولان ساخته شده باشد. این برج، ده پهلوست و با مهارت ویژه ترک بندی شده است.