معماری رنسانس | معماری جهان | سبک شناسی معماری

معماری رنسانس احیای هشیارانه سنت‌های کلاسیک یونان و روم بود. واژه رنسانس به معنی تولد دوباره و نوزائی است. دوره رنسانس عصر اکتشاف، واقع بینی و گذر از بینش الهی و ماوراءالطبیعه و روی آوردن به اندیشه و ارزش دنیای طبیعی و زندگی بشری است.

تحولات هنری رنسانس را می‌توان در سه دوره بررسی و مطالعه کرد.

1- معماری رنسانس آغازین (1400-1200 م)

هنرمندان ایتالیایی همواره تحت تاثیر هنر روم باستان و یونان بودند. آنها به سوی دوره جدیدی از هنر گام نهادند. این دوره نشات گرفته از احساسات و فرمول‌های ویژه روم بود. آنها سعی کردند با ترکیب و تلفیق این هنر با مسائل روزمره و هنر موجود تحولی جدید در هنر به وجود آورند.

رنسانس آغازین در ایتالیا در زمینه پیکرتراشی و نقاشی رشد قابل ملاحظه‌ای یافت. پیکره‌ها در این دوره با دوره‌های رومانسک و گوتیک تفاوت داشتند. دیگر پیکره در این دوره برای تعریف ساختمان نبود. محل قرارگیری مجسمه‌ها نیز از سردرها و سرستون‌ها به داخل ساختمان کشیده شد.

در زمینه معماری هم رنسانس از ایتالیا آغاز شد. خرابه‌های آثار رومی در برابر چشم‌ها بود. بنابراین به تقلید از آنها پرداخته. هنر گوتیک را کنار گذاشتند. تاق رومی، ستون بندی به سبک‌های قدیم یونانی و گنبدسازی مورد توجه قرار گرفت.

2- معماری رنسانس میانه (1500-1400 م)

در این دوره تحول بزرگی در معماری رنسانس به وجود آمد. معماران بزرگی چون برونلسکی سهم به سزایی در این راه داشتند. وی با روی آوردن به هنر روم و اقتباس از ساختمان‌های صدر مسیحیت و یونان و روم باستان دست به احیای هنر معماری زد.

در دوره رنسانس میانه طرح بناها بر اساس تقارن مرکزی مرسوم گردید. تقارن مرکزی یعنی متقارن بودن تمام اجزای بنا نسبت به یک مرکز مرسوم. بعضی از بناها اقتباس یافته از پانتئون روم بوده است. از بناهای این دوره کاخ مدیچی به طراحی میلکوتسو است. این کاخ بر اساس خانه‌های ییلاقی رومی که دارای یک حیاط مرکزی بودند ساخته شده است. ابتکار معماران رنسانس در ساختن انواع ساختمان‌های شهری و تالارهای عمومی و صنفی و به خصوص کاخ های اعیانی پرتجمل بوده است.

ویژگی معماری رنسانس میانه

یکی از ویژگی های معماری این دوره استفاده از عناصر افقی مانند طره یا هره چینی و سنتوری ها و هره های افقی برای تاکید به خطوط افقی برخلاف معماری گوتیک بود. استفاده از تاق نماها از خصوصیات بارز معماری رنسانس میانه است.

3- معماری رنسانس پیشرفته (1600-1500 م)

با آغاز قرن شانزدهم رنسانس وارد مرحله تکامل یافته‌ای شد. این دوره رنسانس پیشرفته نام یافت. معماری رنسانس پیشرفته در حقیقت نقطه عطفی در تاریخ اروپا بوده است. هنرمندان این دوره علاقه زیادی به انسان گرایی داشتند. انسان و بدن او را به عنوان شاخص و سمبل برای کارهای هنری خود می دانستند. این انسان گرایی و الگوپرستی در هنر میکل آنژ به اوج کمال خود می‌رسد.

هنر معماری رنسانس در این دوره با وجود افرادی چون میکلانژ، بوناروتی، لئوناردو داوینچی و … به اوج کمال رسید.

معماری رنسانس به روشی بسیار زیبا ترقی کرد. از بدن انسان در طرح بناها تقلید شد. برخلاف تقارن محوری که در دوره‌های رومانسک و گوتیک متداول بود.

میکل آنژ

میکل آنژ در سال‌های آخر عمرش به معماری روی آورده بود. او جزو شاخص‌ترین معماران آن دوره محسوب می‌شد. بعدها نیز پدر سبک باروک شناخته شد.

وی در سن پنجاه سالگی مامور بازسازی تپه کاپیتول شد. وی تصمیم گرفت که نظم و تقلید از بدن انسان را در طرح بگنجاند. در روی این تپه دو ساختمان قدیمی که متعلق به روم باستان بوده قرار داشت. یکی ساختمان سناتورها و دیگری کاخ شهرداری بود. بین این دو ساختمان یک زاویه 80 درجه وجود داشته است. میکل آنژ هم برای ایجاد تعادل در طرح، ساختمان دیگری که از لحاظ نما با بناهای دیگر هماهنگ باشد ایجاد کرد.

او برای تصویب طرحش با این دلیل که معماری باید تا آن حد از شکل بدن انسان پیروی کند که اجزای هر ساختمان را به طور متقارن در پیرامون یک محور مرکزی و یگانه قرار دهد، توانست کارفرمایان را متقاعد کند.

موزه کاپیتول

پس از آن به سرعت به طراحی یک ساختمان دیگر در مجاور دو ساختمان قدیمی اقدام کرد. بعدها این ساختمان موزه کاپیتول نام گرفت. میکل آنژ طرح یک میدان بیضی شکل را در بین این سه ساختمان ارائه داد. در مرکز میدان پیکره سوار بر اسب مارکوس اورلیوس قرار دارد.

‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎

پیکرتراشی

مهارت میکل آنژ در پیکرتراشی بیش از معماری بود. از تندیس های معروف او پیکره های موسی و داوود است. بخشی از پیکرتراشی در خدمت معماری رنسانس بوده است. معماری رنسانس در حین تقریبا سه سده توانست تاثیرات شگرفی در معماری کشورهای اروپایی بگذارد. آثار آن تا چند قرن بعد مشخص بوده است.

4- ویژگی‌های معماری رنسانس

خصلت اصلی معماری رنسانس اهتمام و تلاش به افزودن کمال و زیبایی و تجمل و شکوهمندی بود بر آنچه که در روم باستان به ثمر رسیده بود. بر پایه عقل و اعتدال و با پیروی از موازین دقیق ریاضی و تناسب هماهنگ.

نقشه

نقشه های دوره رنسانس عموما به شکل چهارگوش (صلیب یونانی) یا صلیب رومی (مستطیل) طراحی و تاق و گنبد بر قسمت مرکزی آن بسته می‌شد.

از آنجا که به کار بستن نقشه متمرکز در معماری با مفهوم ساختمان کلیسایی و نیازمندی های آیینی آن مغایرت داشت، نقشه بنای مستطیل شکل در طول زمان برای ساختن کلیسا ارجحیت داشت. لیکن این نیت پیوسته مدنظر بود که از ترکیب دو نوع نقشه متمرکز و محوری معماری نوینی با هر دو خاصیت به وجود آید.

انواع ساختمان‌ها

ساخت انواع ساختمان های شهری، تالارهای عمومی و صنفی و به ویژه کاخ های اعیانی پرتجمل که مورد درخواست بازرگانان بود. این نوع کاخ ها یا عمارات اعیانی اساسا از ردیف اتاق هایی معمولا مرتبط به هم که گرداگرد حیاطی مرکزی بنا می شد و تا سه طبقه بالا می رفت، تشکیل می شد.

ساختن خانه های ییلاقی به پیروی از رسم روم باستان برای دولت مردان معمول گردید. این خانه ها در بیرون شهرها و میان باغ ها یا مناظر طبیعی با سرسراهای ستون دار و مهتابی های بزرگ و نیز در هماهنگی کامل با محیط ساخته شدند.

در دوره رنسانس پیشرفته ساختمان هایی که بر اساس تقارن نقطه ای ساخته می شدند، پیشرفت شایانی کردند و از تناسبات بدن انسان در طرح بناها استفاده می شد.

نماسازی رنسانس

نماسازی کاخ ها با چند نوع سنگ چین روستایی روسازی می شد. غالبا هر طبقه با یک نوع سنگ چین نماسازی می شد. همچنین هر طبقه به طره ای تزیینی که تقسیم بندی افقی بنا را موکد می ساخت از طبقه دیگر جدا می شد.

در تمام نماها و بناها و به ویژه دیوارهای داخلی دوران رنسانس از عناصر معماری کلاسیک روم استفاده می‌شد. در اواخر دوره رنسانس پیشرفته نماها به صورت تندیس وار درآمدند و از فرم بدن و نظم در طراحی استفاده فراوان شد. به نظر می رسد که این مقطع مقدمه ای برای آثار باروک باشد.

‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎

شباهت و تفاوت گوتیک و رنسانس

در بیشتر ساختمان های شهرهای مختلف ایتالیا اصل تعادل کلاسیک در معماری گوتیک نافذ باقی ماند. برای اعتدال بخشیدن به جهش صعودی خاص معماری گوتیک عنصر افقی معماری کلاسیک نیز کارایی خود را حفظ کرد.

برخلاف معماری گوتیک آرمان معماری رنسانس بر اساس نقطه مرکزی بود. چون معماری گوتیک بر اساس پلان محوری بود، در معماری رنسانس ساختمان‌ها بر اساس نقشه متمرکز با گنبدی ضخیم بر بالای آن که یادگار دوران اعتلای روم باستان بود طراحی می‌شدند.

استفاده از پیکره در داخل ساختمان به جای نماسازی که در شیوه گوتیک معمول بود. در پیکره ها طبیعت گرایی به خوبی قابل درک است.

معماری رنسانس برخلاف گوتیک در بناهای غیر مذهبی و تجملی و قصرسازی رشد کرد. هرچند که کلیساهای بسیاری هم ساخته شد، ولیکن معماری غیرمذهبی بیشتر مورد توجه بود.

5- آثار برجسته معماری رنسانس

5-1- گنبد کلیسای فلورانس (سانتاماریادلفیوره)

این گنبد بر روی کلیسای فلورانس ساخته شده است. گنبد کلیسا یک اثر معماری گوتیک است. این گنبد توسط فیلیپو برونلسکی طراحی و ساخته شده است. یکی از شاهکارهای معماری جهان است. فضای زیر این گنبد 42 متر پهنا دارد. او مرکز گنبد را بالا برد و آن را به گرد یک مقطع تیزدار طراحی کرد.

برای به حداقل رساندن وزن ساختمان یک گنبد دو پوسته نسبتا نازک به گرد تویزه های بیست و چهارگانه آن که هشت تویزه آن در بیرون قابل رویت هستند، طراحی کرد. نوک گنبد را با فانوس بزرگی مهار کرد. شایان ذکر است که این معمار در ایجاد این گنبد تحت تاثیر معماری گنبد سلطانیه قرار گرفته است.

‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎
‎ گنبد کلیسای فلورانس | کلیسای سن پیتر | ویلای روتوندا | کاخ شامبور ‎

5-2- کلیسای سن پیتر

این کلیسا چند سال پس از اجرای طراحی تپه کاپیتول با نظارت میکل آنژ و در سبک معماری رنسانس ساخته شد. در نقشه برامانته برای این کلیسا، میکل آنژ تمرکز مهمی پدید آورد و بافت مرکزی را از تعدادی مربع متقاطع در هم بافته به یک صلیب گنبد دار یونانی در دل یک مربع تقلیل داد. و یک رواق پانتئون مانند دو ستونی را در برابر کل مجموعه قرار داد.

تندیس وار کردن معماری در اینجا از طبقه همکف تا طبقات زیر شیروانی بسط می‌یابد و تا ساقه گنبد و خود گنبد می‌رسد. کل بنا از قاعده تا راس به صورت یک کل در هم کشیده می‌شود.

انتهای گنبد غربی درست همان چیزی نیست که مدنظر بوده است. او ابتدا گنبدی با نیمرخ برجسته مانند گنبد کلیسای فلورانس طراحی کرده بود. ولی در طرح نهایی اش آن را به یک گنبد نیمکره وار تبدیل کرد. پس از مرگش جاکومودلاپورتا اجرای آن را به عهده گرفت.

5-3- بیمارستان کودکان سرراهی

بیمارستان کودکان سرراهی در شهر فلورانس قرار دارد. این بنا توسط برونلسکی که اولین سبک مشخصه خود را پیاده کرد، طراحی شده است. عنصر بنیادی در طراحی این ساختمان یک رشته قوس های نیم دایره متکی بر ستون های باریک و محصور در قالبی از ستون های چهارگوش در بدنه نما است. این قوس‌ها در زیر اسپری تخت و افقی قرار گرفته‌اند.

‎ معماری رنسانس | بیمارستان کودکان سرراهی

5-4- دهلیز کتابخانه لورنستو

این دهلیز توسط میکل آنژ طراحی و ساخته شده است. نقشه ویژه این ساختمان از وظیفه خاص کتابخانه و زمین نسبتا محدودش متاثر بود. میکل آنژ می بایست در دو فضای متضاد، یکی فضای دراز و باریک کتابخانه و دیگری فضای عمودی دهلیز آن کار می‌کرد.

در فضای دوم همه چیز عظیم و تجسمی است. ولی در فضای نخست سطوح و برجستگی‌های تالار مطالعه یکنواخت و کم عمق تر شده‌اند. برای آن که حواس مطالعه کنندگان پرت نشود ارتفاع پله‌ها و نرده های طرفین آن طوری کار شده است که حرکت بر روی آن را آسان می‌سازد. ستون نماها و تاق نماهایی که به صورت جفتی و گاه به صورت منفرد در این بنا به کار گرفته شده متاثر از معماری روم باستان است.

5-5- تمپیه تو

برامانته پس از ورودش به روم در سال 1499 میلادی بنایی ساخت که بعدها به عنوان سبک کلاسیک و گنبد دار در معماری رنسانس و دوره های بعد شناخته شد. این بنا تمپیه تو نامیده می‌شد. وجه تسمیه‌اش آن بود که ظاهرا به یک معبد کوچک دوران پیش از مسیحیت شباهت دارد.

5-6- ویلای روتوندا

این ویلا یکی از معروف ترین ویلاهای معماری رنسانس است. ویلای روتوندا توسط آندرئا پالادیو بر روی یک تپه ساخته شده است. این ویلا بدون یال‌های فرعی شامل ساختمان‌های خدماتی است. از لحاظ طرح و نقشه گونه‌ای کلاه فرنگی به شمار می‌رفت.

به این ترتیب نقشه ساختمانی متراکم در مرکز این ویلا با چهار نمای همانند و رواق ورودی مشابه‌اش منطقی و مفید به نظر می‌رسند. چون از تک تک این رواق ها می‌شد در حکم یک سکو استفاده کرد و به اطراف نگریست. و منظره متفاوتی را در برابر خود دید. این ساختمان با پلان ویژه‌اش کمال مطلوب معماری رنسانس بود.

‎ معماری رنسانس | ویلای روتوندا ‎
‎ معماری رنسانس | ویلای روتوندا
‎ معماری رنسانس | ویلای روتوندا
‎ معماری رنسانس | ویلای روتوندا

5-7- کاخ شامبور

این کاخ در کشور فرانسه احداث گردیده است. در این کاخ مفاهیم تعادل و تقارن به سبک ایتالیایی بر فرم بی قاعده دژهای قدیمی فرانسوی غلبه کرده است. این نقشه چهارگوش به وسیله برج های مدوری در چهار گوشه خود مورد تاکید بیشتری قرار گرفته است. ساختمان مرکزی نیز بر اساس یک نقشه صلیب یونانی است. در چهار گوشه ساختمان نیز قرینه فضای بیرونی چهار برج در چهار گوشه آن تعبیه گردیده است.

معماری رنسانس | کاخ شامبور ‎
معماری رنسانس | کاخ شامبور ‎

5-8- کلیسای سان فرانچسکو

این بنا توسط آلبرتی در سال 1450 میلادی در ریمینی ساخته شده است. نمای ساختمان کلیسای مزبور شکل و فرم جالبی دارد. جذابیت آن به علت شکست تقارن در بخش فوقانی یا سنتوری بالای آن است. چون با ایجاد یک شکاف و مرتفع کردن یکی از طرفین سنتوری فرم خاصی برای آن در نظر گرفته شده است. در قسمت پایین هم یادآور نمای تاق نصرت‌های رومی است.